I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie - odbiera komunikaty pisane, mówione;
- rozróżnia informacje werbalne oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
- wyszukuje w tekście potrzebne informacje, cytujesz odpowiednie fragmenty tekstu;
- odróżnia informacje o faktach od opinii;
- rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
- rozróżnia wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
- rozpoznaje intencje wypowiedzi: aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację;
- dostrzega w wypowiedzi agresję i manipulację;
- wskazuje tezę, argumenty i wnioski;
- rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne: artykuł, wywiad, reportaż;
- wykorzystuje informacje z przypisu.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji
- dociera do informacji: w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
- korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.
3. Świadomość językowa
- rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;
- rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
- rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów);
- rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;
- rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;
- rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;
- rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
- odróżnia temat fieksyjny od końcówki;
- odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;
- rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
- opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
- rozpoznaje problematykę utworu.
2. Analiza. Uczeń:
- przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
- charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
- rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
- wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych: neologizmy, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, metafory, powtórzenia, pytania retoryczne, typy zdań, rymy, rytm, wyrazy dźwiękonaśladowcze;
- omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu: tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego;
- trafnie określa rodzaj literacki (epika, liryka, dramat);
- rozpoznaje gatunki: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedia, dramat, tragedia, ballada, nowela, hymn, powieść historyczna;
- rozpoznaje odmiany gatunkowe: powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
- wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;
- znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;
- wskazuje przykłady mieszania gatunków;
- uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.
3. Interpretacja
- proponuje interpretację tekstu kultury i uzasadnia ją;
- uwzględnia w interpretacji konteksty, np. biograficzny, historyczny;
- interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).
4. Wartości i wartościowanie.
- rozumie, odnajduje pojęcia: patriotyzm–nacjonalizm, tolerancja–nietolerancja, piękno–brzydota;
- omawia ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość;
- dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie
- tworzy spójne pod względem logicznym i składniowym wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe)
- tworzy spójne pod względem logicznym i składniowym wypowiedzi pisemne: opowiadanie, (sytuacji, przeżyć, zwykłych przedmiotów, dzieł sztuki), charakterystyka (postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej), sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, dedykacja;
- dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada;
- tworzy plan własnej wypowiedzi;
- redaguje tekst (edycja, interpunkcja, ortografia, poprawność językowa)
- uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;
- przestrzega zasad etyki mowy;
- zna konsekwencje stosowania elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog;
- stosuje zasady etykiety językowej;
- zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych;
- świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.
2. Świadomość językowa
- rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
- sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego;
- tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;
- stosuje związki frazeologiczne, rozumie ich znaczenie;
- stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach;
- dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;
- stosuje średnik;
- przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie;
- przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie;
- zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie;
- zamienia mowę niezależną na zależną;
- wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumie ich znaczenie;
- wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji;
- stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;
- stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);
- operuje słownictwem z tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska.

Teksty kultury:

1. Teksty poznawane w całości
nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości
nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:
*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII);
William Szekspir Romeo i Julia;
Molier Świętoszek lub Skąpiec;
*Ignacy Krasicki – wybrane bajki;
Aleksander Fredro *Zemsta;
Adam Mickiewicz – wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela;
*Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop);
wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert;
Aleksander Kamiński: Kamienie na szaniec
Arkady Fiedler: Dywizjon 303;
utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink;
Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory;
Stanisław Lem – wybrane opowiadanie;
Sławomir Mrożek – wybrane opowiadanie;
Antonie de Saint Exupéry: Mały Książę;
- wybrana powieść przygodowa;
- wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania);
- wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego);
- wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie);
- wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej);
- wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej);
- inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):
Homer "Iliada" i "Odyseja" lub Jan Parandowski "Przygody Odyseusza";
Pieśń o Rolandzie;
Juliusz Słowacki: Balladyna;
Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego;
Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.
Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości);
- wybrane mity greckie.

STANDARD WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH Z HISTORII:
1. Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń:
- porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia przez człowieka trybu osiadłego;
- wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka.
2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń:
- lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i Egiptu;
- charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie;
- wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw;
- rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.
3. Starożytny Izrael. Uczeń:
- charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu;
- wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem, odwołując się do przykładów.
4. Cywilizacja grecka. Uczeń:
- wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji;
- umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich;
- charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków - język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie.
5. Cywilizacja rzymska. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;
- wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych;
- podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską;
- rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego.
6. Dziedzictwo antyku. Uczeń:
- charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze;
- podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną.
7. Chrześcijaństwo. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa;
- wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.
8. Arabowie i świat islamski. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich;
- opisuje podstawowe zasady i symbole islamu;
- wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem.
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń:
- umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;
- charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński;
- charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III;
- opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X-XI w.
10. Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń:
- lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;
- charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);
- wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.
11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń:
- rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;
- wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;
- charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.
12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń:
- wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa;
- porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej;
- rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu.
13. Polska pierwszych Piastów. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów;
- wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej;
- wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski;
- ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.
14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;
- opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego;
- porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Piastów;
- opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym;
- ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej;
- charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ruskich.
15. Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń:
- wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą;
- porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów;
- charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.
16. Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii;
- ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata.
17. Humanizm i renesans. Uczeń:
- wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy;
- charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza;
- ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.
18. Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń:
- wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;
- opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;
- wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicyzmu.
19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
- ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów;
- przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
- charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim;
- przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego;
- rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.
20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
- wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje;
- wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henrykowskich;
- przedstawia zasady wolnej elekcji;
- ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.;
- rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie.
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń:
- wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją;
- wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie;
- ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.;
- wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w.
22. Formy państwa nowożytnego. Uczeń:
- charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej;
- wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej;
- porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu);
- wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.
23. Europa w XVIII w. Uczeń:
- wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce;
- charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau;
- porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń:
- przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich;
- wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.;
- charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich.
25. Bunt poddanych - wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Uczeń:
- przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;
- ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;
- wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.
26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń:
- przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej;
- sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja;
- wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa;
- rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń:
- sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze;
- przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego;
- rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
28. Rewolucja francuska. Uczeń:
- wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;
- wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;
- opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.
29. Epoka napoleońska. Uczeń:
- opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych i politycznych;
- wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego;
- ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona.
30. Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
- przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego decyzje w sprawie polskiej;
- wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I połowie XIX w.
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
- wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;
- podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;
- identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;
- opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w, na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.
32. Europa i świat w XIX w. Uczeń:
- opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;
- dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;
- wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.;
- ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.
33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
- wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeńskim;
- charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;
- ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.
34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. Uczeń:
- sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;
- przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;
- rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych;
- charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.
35. Życie pod zaborami. Uczeń:
- wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej;
- charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców;
- porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego;
- przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:
- przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego;
- charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego;
- przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe.
37. I wojna światowa i jej skutki. Uczeń:
- wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy;
- charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków technicznych.
38. Rewolucje rosyjskie. Uczeń:
- wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.;
- wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji;
- opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy;
- charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
39. Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń:
- charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych;
- ocenia wysiłek zbrojny Polaków;
- wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.

STANDARD WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH Z WOS:
1.1 Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie (np. bierze udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu)
1.2 Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych decyzji
1.3 Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie i między grupami
1.4 Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić.
2.1 Życie społeczne. Uczeń podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy
2.2 Życie społeczne. Uczeń wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania
2.3 Życie społeczne. Uczeń charakteryzuje życie szkolnej społeczności, w tym rolę samorządu uczniowskiego wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia
2.4 Życie społeczne. Uczeń rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz związane z nimi oczekiwania
2.5 Życie społeczne. Uczeń wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeństwie (np. na „swoich” i „obcych”), i po daje możliwe sposoby przeciwstawiania się przejawom nietolerancji.
3.1 Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń charakteryzuje – odwołując się do przykładów – wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia
3.2 Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków (na podstawie samo dzielnie zebranych informacji)
3.3 Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych mieszkańców swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania.
4.1 Być obywatelem. Uczeń wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa)
4.2 Być obywatelem. Uczeń podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego obywatelstwa
4.3 Być obywatelem. Uczeń przedstawia cechy dobrego obywatela odwołując się do historycznych i współczesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich.
5.1 Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrzeszenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes itp.) i pokazuje, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w życiu publicznym
5.2 Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje przy kłady skutków ich łamania
5.3 Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli
5.4 Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym
5.5 Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń opracowuje – indywidualnie lub w zespole – projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).
6.1 Środki masowego przekazu. Uczeń omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli
6.2 Środki masowego przekazu. Uczeń charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i od biorców
6.3 Środki masowego przekazu. Uczeń wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy krytycznie analizuje przekaz reklamowy
6.4 Środki masowego przekazu. Uczeń uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej.
7.1 Wyborcy i wybory. Uczeń przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich
7.2 Wyborcy i wybory. Uczeń wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowaniu w szkole
7.3 Wyborcy i wybory. Uczeń wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje wyborcze
7.4 Wyborcy i wybory. Uczeń krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze.
8.1 Naród i mniejszości narodowe. Uczeń wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty narodowej) i czym obywatelstwo różni się od narodowości
8.2 Naród i mniejszości narodowe. Uczeń wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja
8.3 Naród i mniejszości narodowe. Uczeń wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) żyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące im prawa na podstawie samodzielnie zebranych materiałów charakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację)
8.4 Naród i mniejszości narodowe. Uczeń wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną.
9.1 Patriotyzm dzisiaj. Uczeń wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi na własnym przykładzie
9.2 Patriotyzm dzisiaj. Uczeń uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej
9.3 Patriotyzm dzisiaj. Uczeń wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niego jest patriotyzm porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem
9.4 Patriotyzm dzisiaj. Uczeń wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm
9.5 Patriotyzm dzisiaj. Uczeń rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami.
10.1 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa wyjaśnia, czym jest władza państwowa
10.2 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym
10.3 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym
10.4 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska, amerykańska, polska)
10.5 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną (liberalną)
10.6 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczesnej demokracji
10.7 Państwo i władza demokratyczna. Uczeń rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
11.1 Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej
11.2 Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm)
11.3 Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe prawa i wolności w niej zawarte
11.4 Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce.
12.1 System wyborczy i partyjny. Uczeń wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne
12.2 System wyborczy i partyjny. Uczeń wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym
12.3 System wyborczy i partyjny. Uczeń wymienia partie polityczne obecne w Sejmie wskazuje te, które należą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.
13.1 Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym sposób tworzenia ustaw
13.2 Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu, notatkę prasową o przebiegu tych obrad i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe w wybranej sprawie.
14.1 Władza wykonawcza. Uczeń wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski podaje nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw
14.1 Władza wykonawcza. Uczeń wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje o działaniach urzędującego prezydenta
14.2 Władza wykonawcza. Uczeń wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej działań
14.4 Władza wykonawcza. Uczeń wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować urzędnik państwowy.
15.1 Władza sądownicza. Uczeń przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują
15.2 Władza sądownicza. Uczeń wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
16.1 Samorządy i ich znaczenie. Uczeń uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców
16.2 Samorządy i ich znaczenie. Uczeń wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości odnosi je do przy kładów z życia własnego regionu i miejscowości.
17.1 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej dziejów
17.2 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi się to do jego codziennego życia
17.3 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania decyzji w sprawie budżetu
17.4 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami poza rządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich (w miarę swoich możliwości)
17.5 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy
17.6 Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy.
18.1 Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykładowe zadania
18.2 Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń porównuje – na wybranych przykładach – zakres działania samorządu wojewódzkiego z zakresem działania wojewody
18.3 Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał promujący gminę, okolicę lub region.
19.1 Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z państwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z sąsiadami)
19.2 Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń charakteryzuje politykę obronną Polski członkostwo w NATO, udział w międzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych
19.3 Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie zebranych informacji
19.4 Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
20.1 Integracja europejska. Uczeń przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie, traktaty z Maastricht, Nicei, Lizbony)
20.2 Integracja europejska. Uczeń wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej (Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska)
20.3 Integracja europejska. Uczeń wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomocniczości i solidarności
20.4 Integracja europejska. Uczeń wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na co są przeznaczane
20.5 Integracja europejska. Uczeń wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania
21.1 Polska w Unii Europejskiej. Uczeń przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej
21.2 Polska w Unii Europejskiej. Uczeń wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje
21.3 Polska w Unii Europejskiej. Uczeń formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów z własnego otoczenia i całego kraju.
22.1 Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje między narodowe
22.2 Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych omawia prze bieg i próby rozwiązania jednego z nich.
23.1 Problemy współczesnego świata. Uczeń porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej Północy i wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzależność
23.2 Problemy współczesnego świata. Uczeń uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych), które ją prowadzą
23.3 Problemy współczesnego świata. Uczeń wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki ocenia jej skutki
23.4 Problemy współczesnego świata. Uczeń rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy)
23.5 Problemy współczesnego świata. Uczeń ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie
23.6 Problemy współczesnego świata. Uczeń wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.
24.1 Praca i przedsiębiorczość. Uczeń wyjaśnia na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całego kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych
24.2 Praca i przedsiębiorczość. Uczeń przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego bierze udział w przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć
24.3 Praca i przedsiębiorczość. Uczeń stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).
25.1 Gospodarka rynkowa. Uczeń przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi
25.2 Gospodarka rynkowa. Uczeń podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania stosuje zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych zasobów (np. czasu, pieniędzy)
25.3 Gospodarka rynkowa. Uczeń charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość)
25.4 Gospodarka rynkowa. Uczeń wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora rynku analizuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.
26.1 Gospodarstwo domowe. Uczeń wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe
26.2 Gospodarstwo domowe. Uczeń wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego układa jego budżet
26.3 Gospodarstwo domowe. Uczeń przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia, klasy, szkoły rozważa wydatki i źródła ich finansowania
26.4 Gospodarstwo domowe. Uczeń wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
27.1 Pieniądz i banki. Uczeń przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce rynkowej
27.2 Pieniądz i banki. Uczeń wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych
27.3 Pieniądz i banki. Uczeń wyszukuje i zestawia ze sobą oferty różnych banków (konta, lokaty, kredyty, fundusze inwestycyjne) wyjaśnia, na czym polega oszczędzanie i inwestowanie.
28.1 Gospodarka w skali państwa. Uczeń wyjaśnia terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja, recesja interpretuje dane statystyczne na ten temat
28.2 Gospodarka w skali państwa. Uczeń wymienia najważniejsze dochody i wydatki państwa wyjaśnia, co to jest budżet państwa
28.3 Gospodarka w skali państwa. Uczeń przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
29.1 Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej
29.2 Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń wyjaśnia, jak działa przedsiębiorstwo, i oblicza na prostym przykładzie przy chód, koszty, dochód i zysk
29.3 Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena, miejsce, promocja) i wyjaśnia na przykładach ich znaczenie dla przedsiębiorstwa i konsumentów
29.4 Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
30.1 Wybór szkoły i zawodu. Uczeń planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej), uwzględniając własne preferencje i predyspozycje
30.2 Wybór szkoły i zawodu. Uczeń wyszukuje informacje o możliwościach zatrudnienia na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, Internet)
30.3 Wybór szkoły i zawodu. Uczeń sporządza życiorys i list motywacyjny
30.4 Wybór szkoły i zawodu. Uczeń wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce ocenia jego skutki.
31.1 Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu
31.2 Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je ocenie
31.3 Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki.

1. Liczby wymierne dodatnie. Uczeń:
1) odczytuje i zapisuje liczby naturalne dodatnie w systemie rzymskim (w zakresie do 3000);
2) dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli liczby wymierne zapisane w postaci ułamków zwykłych lub rozwinięć dziesiętnych skończonych zgodnie z własną strategią obliczeń (także z wykorzystaniem kalkulatora);
3) zamienia ułamki zwykłe na ułamki dziesiętne (także okresowe), zamienia ułamki dziesiętne skończone na ułamki zwykłe;
4) zaokrągla rozwinięcia dziesiętne liczb;
5) oblicza wartości nieskomplikowanych wyrażeń arytmetycznych zawierających ułamki zwykłe i dziesiętne;
6) szacuje wartości wyrażeń arytmetycznych;
7) stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym, w tym do zamiany jednostek (jednostek prędkości, gęstości itp.).

2. Liczby wymierne (dodatnie i niedodatnie). Uczeń:
1) interpretuje liczby wymierne na osi liczbowej. Oblicza odległość między dwiema liczbami na osi liczbowej;
2) wskazuje na osi liczbowej zbiór liczb spełniających warunek typu: x ? 3, x < 5;
3) dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli liczby wymierne;
4) oblicza wartości nieskomplikowanych wyrażeń arytmetycznych zawierających liczby wymierne.

3. Potęgi. Uczeń:
1) oblicza potęgi liczb wymiernych o wykładnikach naturalnych;
2) zapisuje w postaci jednej potęgi: iloczyny i ilorazy potęg o takich samych podstawach, iloczyny i ilorazy potęg o takich samych wykładnikach oraz potęgę potęgi (przy wykładnikach naturalnych);
3) porównuje potęgi o różnych wykładnikach naturalnych i takich samych podstawach oraz porównuje potęgi o takich samych wykładnikach naturalnych i różnych dodatnich podstawach;
4) zamienia potęgi o wykładnikach całkowitych ujemnych na odpowiednie potęgi o wykładnikach naturalnych;
5) zapisuje liczby w notacji wykładniczej, tzn. w postaci a · 10k, gdzie 1 ? a < 10 oraz k jest liczbą całkowitą.

4. Pierwiastki. Uczeń:
1) oblicza wartości pierwiastków drugiego i trzeciego stopnia z liczb, które są odpowiednio kwadratami lub sześcianami liczb wymiernych;
2) wyłącza czynnik przed znak pierwiastka oraz włącza czynnik pod znak pierwiastka;
3) mnoży i dzieli pierwiastki drugiego stopnia;
4) mnoży i dzieli pierwiastki trzeciego stopnia.

5. Procenty. Uczeń:
1) przedstawia część pewnej wielkości jako procent lub promil tej wielkości i odwrotnie;
2) oblicza procent danej liczby;
3) oblicza liczbę na podstawie danego jej procentu;
4) stosuje obliczenia procentowe do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym, np. oblicza ceny po podwyżce lub obniżce o dany procent, wykonuje obliczenia związane z VAT, oblicza odsetki dla lokaty rocznej.

6. Wyrażenia algebraiczne. Uczeń:
1) opisuje za pomocą wyrażeń algebraicznych związki między różnymi wielkościami;
2) oblicza wartości liczbowe wyrażeń algebraicznych;
3) redukuje wyrazy podobne w sumie algebraicznej;
4) dodaje i odejmuje sumy algebraiczne;
5) mnoży jednomiany, mnoży sumę algebraiczną przez jednomian oraz, w nietrudnych przykładach, mnoży sumy algebraiczne;
6) wyłącza wspólny czynnik z wyrazów sumy algebraicznej poza nawias;
7) wyznacza wskazaną wielkość z podanych wzorów, w tym geometrycznych i fizycznych.

7. Równania. Uczeń:
1) zapisuje związki między wielkościami za pomocą równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą, w tym związki między wielkościami wprost proporcjonalnymi i odwrotnie proporcjonalnymi;
2) sprawdza, czy dana liczba spełnia równanie stopnia pierwszego z jedną niewiadomą;
3) rozwiązuje równania stopnia pierwszego z jedną niewiadomą;
4) zapisuje związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi;
5) sprawdza, czy dana para liczb spełnia układ dwóch równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi;
6) rozwiązuje układy równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi;
7) za pomocą równań lub układów równań opisuje i rozwiązuje zadania osadzone w kontekście praktycznym.

8. Wykresy funkcji. Uczeń:
1) zaznacza w układzie współrzędnych na płaszczyźnie punkty o danych współrzędnych;
2) odczytuje współrzędne danych punktów;
3) odczytuje z wykresu funkcji: wartość funkcji dla danego argumentu, argumenty dla danej wartości funkcji, dla jakich argumentów funkcja przyjmuje wartości dodatnie, dla jakich ujemne, a dla jakich zero;
4) odczytuje i interpretuje informacje przedstawione za pomocą wykresów funkcji (w tym wykresów opisujących zjawiska występujące w przyrodzie, gospodarce, życiu codziennym);
5) oblicza wartości funkcji podanych nieskomplikowanym wzorem i zaznacza punkty należące do jej wykresu.

9. Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń:
1) interpretuje dane przedstawione za pomocą tabel, diagramów słupkowych i kołowych, wykresów;
2) wyszukuje, selekcjonuje i porządkuje informacje z dostępnych źródeł;
3) przedstawia dane w tabeli, za pomocą diagramu słupkowego lub kołowego;
4) wyznacza średnią arytmetyczną i medianę zestawu danych;
5) analizuje proste doświadczenia losowe (np. rzut kostką, rzut monetą, wyciąganie losu) i określa prawdopodobieństwa najprostszych zdarzeń w tych doświadczeniach (prawdopodobieństwo wypadnięcia orła w rzucie monetą, dwójki lub szóstki w rzucie kostką, itp.).

10. Figury płaskie. Uczeń:
1) korzysta ze związków między kątami utworzonymi przez prostą przecinającą dwie proste równoległe;
2) rozpoznaje wzajemne położenie prostej i okręgu, rozpoznaje styczną do okręgu;
3) korzysta z faktu, że styczna do okręgu jest prostopadła do promienia poprowadzonego do punktu styczności;
4) rozpoznaje kąty środkowe;
5) oblicza długość okręgu i łuku okręgu;
6) oblicza pole koła, pierścienia kołowego, wycinka kołowego;
7) stosuje twierdzenie Pitagorasa;
8) korzysta z własności kątów i przekątnych w prostokątach, równoległobokach, rombach i w trapezach;
9) oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów;
10) zamienia jednostki pola;
11) oblicza wymiary wielokąta powiększonego lub pomniejszonego w danej skali;
12) oblicza stosunek pól wielokątów podobnych;
13) rozpoznaje wielokąty przystające i podobne;
14) stosuje cechy przystawania trójkątów;
15) korzysta z własności trójkątów prostokątnych podobnych;
16) rozpoznaje pary figur symetrycznych względem prostej i względem punktu. Rysuje pary figur symetrycznych;

11. Bryły. Uczeń:
1) rozpoznaje graniastosłupy i ostrosłupy prawidłowe;
2) oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, walca, stożka, kuli (także w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym);
3) zamienia jednostki objętości.

BIOLOGIA
1.1. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia.
1.2. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów.
1.3. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje.
1.4. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii.
1.5. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych.
2.1. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa).
2.2. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki.
2.3. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie.
3.1. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo).
3.2. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów.
3.3. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek.
3.4. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju.
3.5. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka).
3.6. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka.
3.7. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych).
3.8. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech.
3.9. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech.
3.10. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju.
3.11. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka.
4.1. Ekologia. Uczeń przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym.
4.2. Ekologia. Uczeń wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.
4.3. Ekologia. Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej roślinożernych ssaków, adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym;podaje przykłady przystowsowań roślin służących obronie przed zgryzaniem.
4.4. Ekologia. Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje drapieżników do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar.
4.5. Ekologia. Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, ich adaptacje do pasożytniczego trybu życia.
4.6. Ekologia. Uczeń wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność.
4.7. Ekologia. Uczeń wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna dla obu partnerów.
4.8. Ekologia. Uczeń wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu;wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami.
4.9. Ekologia. Uczeń opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem.
5.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego.
5.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje.
5.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca).
5.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym.
5.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen)
5.6. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie.
6.1.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów).
6.1.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji.
6.1.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego.
6.2.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ ruchu. Uczeń wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu.
6.2.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ ruchu. Uczeń wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn.
6.2.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ ruchu. Uczeń przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie.
6.2.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ ruchu. Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała.
6.3.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją.
6.3.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu.
6.3.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie.
6.3.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych.
6.3.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw.
6.3.6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się.
6.3.7. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa).
6.4.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ oddechowy. Uczeń podaje funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją.
6.4.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ oddechowy. Uczeń opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych.
6.4.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ oddechowy. Uczeń przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie papierosów czynnie i biernie).
6.5.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego.
6.5.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym.
6.5.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh.
6.5.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia.
6.5.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ krążenia. Uczeń przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa.
6.6.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki:przeciwciała).
6.6.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną.
6.6.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkywch i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie.
6.6.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń opisuje konflikt serologiczny Rh.
6.6.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, i podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać.
6.6.6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ odpornościowy. Uczeń przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci.
6.7.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ wydalniczy. Uczeń podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz wymienia narządy biorące udział w wydalaniu.
6.7.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ wydalniczy. Uczeń opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa).
6.8.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ nerwowy. Uczeń opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego.
6.8.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ nerwowy. Uczeń porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego.
6.8.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ nerwowy. Uczeń opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się.
6.8.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ nerwowy. Uczeń wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu.
6.8.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ nerwowy. Uczeń przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem.
6.9.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Narządy zmysłów. Uczeń przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania.
6.9.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Narządy zmysłów. Uczeń przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów.
6.9.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Narządy zmysłów. Uczeń przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm).
6.9.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Narządy zmysłów. Uczeń przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka.
6.9.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Narządy zmysłów. Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu.
6.10.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeń wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę w regulacji procesów życiowych.
6.10.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeń przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów.
6.10.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeń przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu.
6.10.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Układ dokrewny. Uczeńwyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów).
6.11.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Skóra. Uczeń podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej).
6.11.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Skóra. Uczeń opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji lekarskiej.
6.12.1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w procesie zapłodnienia.
6.12.2. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety.
6.12.3. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu.
6.12.4. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka.
6.12.5. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową.
7.1. Stan zdrowia i choroby. Uczeń przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” (zdrowie jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba jako zaburzenie tego stanu).
7.2. Stan zdrowia i choroby. Uczeń przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę).
7.3. Stan zdrowia i choroby. Uczeń wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywołanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia.
7.4. Stan zdrowia i choroby. Uczeń przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób.
7.5. Stan zdrowia i choroby. Uczeń przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych.
7.6. Stan zdrowia i choroby. Uczeń uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (np. badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar pulsu i ciśnienia krwi).
7.7. Stan zdrowia i choroby. Uczeń analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji).
7.8. Stan zdrowia i choroby. Uczeń przedstawia podstawowe zasady higieny.
7.9. Stan zdrowia i choroby. Uczeń analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu.
8.1. Genetyka. Uczeń przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer), rozróżnia autosomy i chromosomy płci.
8.2. Genetyka. Uczeń przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu informacji genetycznej i powielaniu (replikacji) DNA.
8.3. Genetyka. Uczeń przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej (kolejność nukleotydów w DNA, kod genetyczny); wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym.
8.4. Genetyka. Uczeń przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą.
8.5. Genetyka. Uczeń przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych, posługując się podstawowymi pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp, gen, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność).
8.6. Genetyka. Uczeń wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka (układ AB0, czynnik Rh).
8.7. Genetyka. Uczeń przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm).
8.8. Genetyka. Uczeń podaje ogólną definicję mutacji oraz wymienia przyczyny ich wystąpienia (mutacje spontaniczne i wywołane przez czynniki mutagenne); podaje przykłady czynników mutagennych.
8.9. Genetyka. Uczeń rozróżnia mutacje genowe (punktowe) i chromosomowe oraz podaje przykłady chorób człowieka warunkowanych takimi mutacjami (mukowiscydoza, zespół Downa).
9.1. Ewolucja życia. Uczeń wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu.
9.2. Ewolucja życia. Uczeń wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz podaje różnice między nimi.
9.3. Ewolucja życia. Uczeń przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych.
10.1. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu.
10.2. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami.
10.3. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych.

GEOGRAFIA
1.1 Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie.
1.2. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych.
1.3. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie).
1.4. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych.
1.5. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych.
1.6. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie.
1.7. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce ( niziny, wyżyny, góry, rzeki,jeziora, wyspy, morza, państwa itp);
1.8. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych.
1.9. Mapa - umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych.
1.10. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych.
2.1. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi.
2.2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy.
2.3. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi.
2.4. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.
3.1. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat.
3.2. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych.
3.3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi.
3.4. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi.
3.5. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń podaje główne cechy płytowej budowy litosfery.
3.6. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji.
3.7. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.
4.1. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie.
4.2. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia.
4.3. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce.
4.4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń podaje główne cechy klimatu Polski.
4.5. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych.
5.1. Ludność Polski. Uczeń wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia.
5.2. Ludność Polski. Uczeń odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce.
5.3. Ludność Polski. Uczeń charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi.
5.4. Ludność Polski. Uczeń wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie.
5.5. Ludność Polski. Uczeń podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie.
5.6. Ludność Polski. Uczeń analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie.
6.1. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności gospodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych.
6.2. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce.
6.3. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego.
6.4. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej.
6.5. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń rozróżnia rodzaje usług.
6.6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości.
6.7. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej.
6.8. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce.
7.1. Regiony geograficzne Polski. Uczeń wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski.
7.2. Regiony geograficzne Polski. Uczeń charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych).
7.3. Regiony geograficzne Polski. Uczeń opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi.
7.4. Regiony geograficzne Polski. Uczeń przedstawia, np. w formie prezentacji multimedialnej, walory turystyczne wybranego regionu geograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych.
7.5. Regiony geograficzne Polski. Uczeń projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe.
7.6. Regiony geograficzne Polski. Uczeń przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego.
8.1. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską.
8.2. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec.
8.3. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy.
8.4. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze Rosji.
8.5. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy współpracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu, w którym uczeń mieszka.
9.1. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy.
9.2. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych.
9.3. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania.
9.4. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego.
9.5. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej.
9.6. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego regionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej.
9.7. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii.
9.8. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich.
9.9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej.
9.10. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu trasę wycieczki po Europie lub jej części.
10.1. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów.
10.2. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje.
10.3. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach.
10.4. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego.
10.5. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej.
10.6. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach.
10.7. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego.
10.8. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- roślinno- glebowych w Afryce.
10.9. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi.
10.10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary.
10.11. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej.
10.12. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem.
10.13. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
10.14. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego.
10.15. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki.

FIZYKA
1.1 Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu/ przelicza jednostki prędkości
1.2. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu, oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego
1.3. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych
1.4. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona
1.5. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym
1.6. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego
1.7. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona
1.8. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą
1.9. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń posługuje się pojęciem siły ciężkości
1.10. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trzecią zasadą dynamiki Newtona
1.11. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej, bloku nieruchomego, kołowrotu
1.12. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała.
2.1. Energia. Uczeń wykorzystuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy
2.2. Energia. Uczeń posługuje się pojęciem pracy i mocy
2.3. Energia. Uczeń opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii
2.4. Energia. Uczeń posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i potencjalnej
2.5. Energia. Uczeń stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej
2.6. Energia. Uczeń analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła
2.7. Energia. Uczeń wyjaśnia związek między energią kinetyczną cząsteczek i temperaturą
2.8. Energia. Uczeń wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej
2.9. Energia. Uczeń opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji
2.10. Energia. Uczeń posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania
2.11. Energia. Uczeń opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji.
3.1. Właściwości materii. Uczeń analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów
3.2. Właściwości materii. Uczeń omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej
3.3. Właściwości materii. Uczeń posługuje się pojęciem gęstości
3.4. Właściwości materii. Uczeń stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość cieczy i ciał stałych
3.5. Właściwości materii. Uczeń opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie
3.6. Właściwości materii. Uczeń posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego)
3.7. Właściwości materii. Uczeń formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zastosowania
3.8. Właściwości materii. Uczeń analizuje i porównuje wartości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie
3.9. Właściwości materii. Uczeń wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa Archimedesa.
4.1. Elektryczność. Uczeń opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk/ wyjaśnia, że zjawisko to polega na przepływie elektronów/ analizuje kierunek przepływu elektronów
4.2. Elektryczność. Uczeń opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych
4.3. Elektryczność. Uczeń odróżnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał
4.4. Elektryczność. Uczeń stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego
4.5. Elektryczność. Uczeń posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elektronu (elementarnego)
4.6. Elektryczność. Uczeń opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych
4.7. Elektryczność. Uczeń posługuje się pojęciem natężenia prądu elektrycznego
4.8. Elektryczność. Uczeń posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia elektrycznego
4.9. Elektryczność. Uczeń posługuje się pojęciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych obwodach elektrycznych
4.10. Elektryczność. Uczeń posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego
4.11. Elektryczność. Uczeń przelicza energię elektryczną podaną w kilowatogodzinach na dżule i dżule na kilowatogodziny
4.12. Elektryczność. Uczeń buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy
4.13. Elektryczność. Uczeń wymienia formy energii na jakie zamieniana jest energia elektryczna.
5.1. Magnetyzm. Uczeń nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwałych i opisuje charakter oddziaływania między nimi
5.2. Magnetyzm. Uczeń opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania kompasu
5.3. Magnetyzm. Uczeń opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania
5.4. Magnetyzm. Uczeń opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną
5.5. Magnetyzm. Uczeń opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie
5.6. Magnetyzm. Uczeń opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu stałego.
6.1. Ruch drgający i fale. Uczeń opisuje ruch wahadła matematycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w tych ruchach
6.2. Ruch drgający i fale. Uczeń posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań, wskazuje położenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z wykresu x(t) dla drgającego ciała
6.3. Ruch drgający i fale. Uczeń opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu
6.4. Ruch drgający i fale. Uczeń posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeń związki między tymi wielkościami
6.5. Ruch drgający i fale. Uczeń opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych
6.6. Ruch drgający i fale. Uczeń wymienia od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku
6.7. Ruch drgający i fale. Uczeń posługuje się pojęciami infradźwięki i ultradźwięki.
7.1. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych
7.2. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym
7.3. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzystując prawa odbicia/ opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbicu od powierzchni chropowatej
7.4. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe
7.5. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do ośrodka gęstszego optycznie i odwrotnie
7.6. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą (biegnących równolegle do osi optycznej) posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej
7.7. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone
7.8. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu
7.9. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu
7.10. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło jednobarwne
7.11. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń podaje przybliżoną wartość prędkości światła w próżni/ wskazuje prędkość światła jako maksymalną prędkość przepływu informacji
7.12. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i podaje przykłady ich zastosowania.
8.1. Wymagania przekrojowe. Uczeń opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użytych przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny
8.2. Wymagania przekrojowe. Uczeń wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia
8.3. Wymagania przekrojowe. Uczeń szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości fizycznych
8.4. Wymagania przekrojowe. Uczeń przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-). Przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba)
8.5. Wymagania przekrojowe. Uczeń rozróżnia wielkości dane i szukane
8.6. Wymagania przekrojowe. Uczeń odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli
8.7. Wymagania przekrojowe. Uczeń rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą
8.8. Wymagania przekrojowe. Uczeń sporządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach) a także odczytuje dane z wykresu
8.9. Wymagania przekrojowe. Uczeń rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną
8.10. Wymagania przekrojowe. Uczeń posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej
8.11. Wymagania przekrojowe. Uczeń zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2- 3 cyfr znaczących)
8.12. Wymagania przekrojowe. Uczeń planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru/ mierzy: czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natężenie prądu
9.1. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza gęstość substancji z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki
9.2. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania, jazdy rowerem) za pośrednictwem pomiaru odległości i czasu
9.3. Wymagania doświadczalne. Uczeń dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej substancji o gęstości większej od gęstości wody)
9.4. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwustronnej, innego ciała o znanej masie i linijki
9.5. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej mocy (przy założeniu braku strat)
9.6. Wymagania doświadczalne. Uczeń demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddziaływania ciał naładowanych
9.7. Wymagania doświadczalne. Uczeń buduje prosty obwód elektryczny według zadanego schematu (wymagana jest znajomość symboli elementów: ogniwo, opornik, żarówka, wyłącznik, woltomierz, amperomierz)
9.8. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza opór elektryczny opornika lub żarówki za pomocą woltomierza i amperomierza
9.9. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza moc żarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza
9.10. Wymagania doświadczalne. Uczeń demonstruje działanie prądu w przewodzie na igłę magnetyczną (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły od pierwotnego jej ułożenia względem przewodu)
9.11. Wymagania doświadczalne. Uczeń demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta padania – jakościowo)
9.12. Wymagania doświadczalne. Uczeń wyznacza okres i częstotliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie oraz okres i częstotliwość drgań wahadła matematycznego
9.13. Wymagania doświadczalne. Uczeń wytwarza dźwięk o większej i mniejszej częstotliwości od danego dźwięku za pomocą dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego
9.14. Wymagania doświadczalne. Uczeń wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie odpowiednio dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiotu.

CHEMIA
1.1 Substancje i ich właściwości. Uczeń opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów np. soli kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza/ wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości wybranych substancji.
1.2 Substancje i ich właściwości. Uczeń rzeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość.
1.3 Substancje i ich właściwości.Uczeń obserwuje mieszanie się substancji/ opisuje ziarnistą budowę materii/ tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia/ planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość materii.
1.4 Substancje i ich właściwości. Uczeń wyjaśnia różnice pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym.
1.5 Substancje i ich właściwości. Uczeń klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale/ odróżnia metale od niemetali na pod stawie ich właściwości.
1.6 Substancje i ich właściwości. Uczeń posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg.
1.7 Substancje i ich właściwości. Uczeń opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych.
1.8 Substancje i ich właściwości. Uczeń opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielenie/ sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza, wody i oleju jadalnego, wody i atramentu).
2.1 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal).
2.2 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony i neutrony, elektrony)/ definiuje elektrony walencyjne.
2.3 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa.
2.4 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową atomów i liczbą elektronów walencyjnych.
2.5 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedziny życia, w których izotopy znalazły zastosowanie/ wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów wodoru.
2.6 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów danego pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu izotopowego).
2.7 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń opisuje, czym różni się atom od cząsteczki.
2.8 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów.
2.9 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, Nb opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych)/ zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek.
2.10 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają/ zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al, Cl, S/ opisuje powstawanie wiązania jonowego.
2.11 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia).
2.12 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które tworzy atom, łącząc się z atomami innych pierwiastków/ odczytuje z układu okresowego wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup: 1., 2., 13., 14., 15., 16. i 17. (względem tlenu i wodoru).
2.13 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego (o wiązaniach kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków.
2.14 Wewnętrzna budowa materii. Uczeń ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na przykładzie tlenków: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego/ wzór sumaryczny na podstawie nazwy/ wzór sumaryczny na podstawie wartościowości.
3.1 Reakcje chemiczne. Uczeń opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej / podaje przy kłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka/ planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną.
3.2 Reakcje chemiczne. Uczeń opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany/ podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania/ wskazuje substraty i produkty/ dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych/ obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski.
3.3 Reakcje chemiczne. Uczeń definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje, którym towarzyszy wydzielanie się energii do otoczenia, np. procesy spalania) i reakcje Reakcje chemiczne. endoenergetyczne (do przebiegu których energia musi być dostarczona, np. procesy rozkładu - pieczenie ciasta).
3.4 Reakcje chemiczne. Uczeń oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych/ dokonuje prostych obliczeń związanych z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania masy.
4.1 Powietrze i inne gazy. Uczeń wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną/ opisuje skład i właściwości powietrza.
4.2 Powietrze i inne gazy. Uczeń opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla(IV)/ odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł wiedzy informacje o azocie, tlenie i wodorze/ planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych gazów.
4.3 Powietrze i inne gazy. Uczeń wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie.
4.4 Powietrze i inne gazy. Uczeń pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu, wodoru i tlenku węgla(IV) (np. rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego, spalanie węgla).
4.5 Powietrze i inne gazy. Uczeń opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej/ proponuje sposoby zapobiegania jej powiększaniu.
4.6 Powietrze i inne gazy. Uczeń opisuje obieg tlenu w przyrodzie.
4.7 Powietrze i inne gazy. Uczeń opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby zabezpieczania produktów zawierających w swoim składzie żelazo przed rdzewieniem.
4.8 Powietrze i inne gazy. Uczeń wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu.
4.9 Powietrze i inne gazy. Uczeń planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu wydychanym z płuc.
4.10 Powietrze i inne gazy. Uczeń wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza/ planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.
5.1 Woda i roztwory wodne. Uczeń bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji w wodzie.
5.2 Woda i roztwory wodne. Uczeń opisuje budowę cząsteczki wody/ wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie/ podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe/ podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc koloidy i zawiesiny.
5.3 Woda i roztwory wodne. Uczeń planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie.
5.4 Woda i roztwory wodne. Uczeń opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym.
5.5 Woda i roztwory wodne. Uczeń odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności.
5.6 Woda i roztwory wodne. Uczeń prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość/ oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności).
5.7 Woda i roztwory wodne. Uczeń proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.
6.1 Kwasy i zasady. Uczeń definiuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu/ zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3 i kwasów: HCl, H2SO4, H2SO3,HNO3, H2CO3, bPO4, H2S.
6.2 Kwasy i zasady. Uczeń opisuje budowę wodorotlenków i kwasów.
6.3 Kwasy i zasady. Uczeń planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodorotlenek, kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH)2, Al(OH)3, HCl, H2SO3)/ zapisuje odpowiednie równania reakcji.
6.4 Kwasy i zasady. Uczeń opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków i kwasów.
6.5 Kwasy i zasady. Uczeń wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów/ zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów/ definiuje kwasy i zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa).
6.6 Kwasy i zasady. Uczeń wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego)/ rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników.
6.7 Kwasy i zasady. Uczeń wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego.
6.8 Kwasy i zasady. Uczeń interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny)/ wykonuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.).
6.9 Kwasy i zasady. Uczeń analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania/ proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie.
7.1 Sole. Uczeń wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania (np. HCl + NaOH).
7.2 Sole. Uczeń tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie/ tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie.
7.3 Sole. Uczeń pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli.
7.4 Sole. Uczeń pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek metalu, kwas + tlenek metalu, kwas + metal, wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu).
7.5 Sole. Uczeń wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej/ projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy/ na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej.
7.6 Sole. Uczeń wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków.
8.1 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń wymienia naturalne źródła węglowodorów.
8.2 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń definiuje pojęcia: węglowodory nasycone i nienasycone.
8.3 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) i układa wzór sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów węglarysuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów.
8.4 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) alkanów na przykładzie metanu i etanu.
8.5 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha węglowego a stanem skupienia alkanu.
8.6 Węgiel i jego związki z wodorem.Uczeń podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów/ podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów.
8.7 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) oraz zastosowania etenu i etynu.
8.8 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych.
8.9 Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu/ opisuje właściwości i zastosowania polietylenu.
9.1 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne.
9.2 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń bada właściwości etanolu/ opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu/ zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu/ opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki.
9.3 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu/ bada i opisuje właściwości glicerolu/ wymienia jego zastosowania.
9.4 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowania/ pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy zwyczajowe i systematyczne.
9.5 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali).
9.6 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji/ zapisuje równania reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami jednowodorotlenowymi/ tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi/ planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie.
9.7 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań.
9.8 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory.
9.9 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych.
9.10 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru chemicznego/ opisuje właściwości fizyczne tłuszczów/ projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego.
9.11 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne pochodnych węglowodorów zawierających azot na przykładzie amin (metyloaminy) i aminokwasów (glicyny).
9.12 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek/ definiuje białka jako związki powstające z aminokwasów.
9.13 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO4) i soli kuchennej/ opisuje różnice w prze biegu denaturacji i koagulacji białek/ wylicza czynniki, które wywołują te procesy/ wykrywa obecność białka w różnych produktach spożywczych.
9.14 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów/ dokonuje podziału cukrów na proste i złożone.
9.15 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy/ bada i opisuje właściwości fizyczne glukozy/ wskazuje na jej zastosowania.
9.16 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń podaje wzór sumaryczny sacharozy/ bada i opisuje właściwości fizyczne sacharozy/ wskazuje na jej zastosowania/ zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą (za pomocą wzorów sumarycznych).
9.17 Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie/ podaje wzory sumaryczne tych związków/ wymienia różnice w ich właściwościach/ opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów/ wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych.

I. Znajomość środków językowych.
Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

II. Rozumienie wypowiedzi.
Uczeń rozumie proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej
odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.Reagowanie na wypowiedzi.
Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

V. Przetwarzanie wypowiedzi.
Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:
- człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania);
- dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia);
- szkoła (np. przedmioty nauczania, życie szkoły);
- praca (np. popularne zawody i związane z nimi czynności, miejsce pracy);
- życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy);
- żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, lokale gastronomiczne);
- zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, korzystanie z usług, reklama);
- podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, orientacja w terenie, hotel, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie);
- kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);
- sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);
- zdrowie (np. higieniczny tryb życia, samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, uzależnienia);
- nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, technologie informacyjnokomunikacyjne);
- świat przyrody (np. pogoda, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe);
- życie społeczne (np. konflikty i problemy społeczne, przestępczość);
- elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym,z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji
2. Uczeń rozumie ze słuchu proste, krótkie, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka:
- reaguje na polecenia;
- określa główną myśl tekstu;
- znajduje w tekście określone informacje;
- określa intencję nadawcy/autora tekstu;
- określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników);
- rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

3. Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły prasowe i teksty narracyjne):
- określa główną myśl tekstu;
- określa główną myśl poszczególnych części tekstu;
- znajduje w tekście określone informacje;
- określa intencje nadawcy/autora tekstu;
- określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu);
- rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;
- rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.
4. Uczeń tworzy krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne:
- opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;
- opowiada o wydarzeniach życia codziennego;
- przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;
- relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
- wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;
- przedstawia opinie innych osób;
- przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
- opisuje doświadczenia swoje i innych osób;
- stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.

5. Uczeń tworzy krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi pisemne (np. notatka, ogłoszenie, zaproszenie, pozdrowienia, życzenia, wiadomość, ankieta, pocztówka, e-mail, opis, krótki list prywatny):
- opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;
- opisuje wydarzenia życia codziennego;
- przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;
- relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
- wyraża i uzasadnia swoje poglądy, uczucia;
- przedstawia opinie innych osób;
- opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
- opisuje doświadczenia swoje i innych osób;
- stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.

6. Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały w typowych sytuacjach:
- nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, wita się i żegna, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);
- rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;
- stosuje formy grzecznościowe;
- uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;
- prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. wymiana zakupionego towaru);
- proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
- prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
- wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się, sprzeciwia się;
- wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
- prosi o radę i udziela rady;
- wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;
- wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;
- prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie (sprecyzowanie) tego, co powiedział rozmówca.

7. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość, pocztówka, krótki list prywatny) w typowych sytuacjach:
- nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);
- uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz);
- prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. uzgadnianie formy spędzania czasu);
- proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
- prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
- wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się, sprzeciwia się;
- wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
- prosi o radę i udziela rady;
- wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;
- wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.

8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:
- przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach), audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach obcojęzycznych;
- przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku obcym;
- przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku polskim.

9. Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym).

10.Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) i strategie kompensacyjne (np. zastąpienie innym wyrazem, opis, środki niewerbalne) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta wyrazu.

13.Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).